1978 – ci il mart ayından etibarən yazmağa başladım. Rahibi zəhərləmək keçdi ürəyimdən. Düşünürəm ki, hər bir roman bu cür fikirlərdən doğur.
Bu sitat özünün əsas əsəri olan “Qızılgülün adı” romanının yazılması prosesindən söhbət açan Umberto Ekoya məxsusdur. Təxminən bir neçə həftə öncə mən nəhayət ki, bu böyük zəhmətin bəhrəsini oxuyub bitirdim, “çıxış” düyməsini basdım və böyük məmnuniyyətlə “bitdi” səhifəsini gördükdən sonra, planşeti bağladım. Ah, bu müasir kitablar.
Düzünü deyim, özümlə fəxr edirdim. Əsas da, ilk yüz səhifəni oxuyarkən romanın mənə çox ağır göründüyü vaxtlarda onu yarımçıq atmadığıma görə. Xoşbəxtlikdən bundan sonra roman çox yüngül və xoş oxunurdu. Anlaya bilmirdim, bu orta əsr danışıq tərzinə öyrəşmişdim yoxsa bu tərz artıq orta əsrlərə aid deyildi? Mən hətta rəfiqəmlə bu mövzuda zarafat etdim ki, Sinyor Umberto qəsdən ilk yüz səhifəni çətin dildə yazıb ki, oxucuları ələsin. Ekonun özünün qeydlərində sözlərimin təsdiqini görəndə çox təəccübləndim və özümlə qurur duydum:
Əl yazmamı oxuyan nəşriyyatda çalışan dostlarım ilk yüz səhifəni ixtisar etməyimi məsləhət gördülər. Belə ki, bu hissə onlara çox ciddi və darıxdırıcı görünmüşdü. Mən dərhal imtina etdim. Çünki əmin idim ki, monastırda məskunlaşmaq və orda yeddi gün yaşamaq istəyənlər öncə oranın ritminə uyğunlaşmalıdır. Əgər bunu bacarmırlarsa - demək, mənim kitabımı oxumaq qüdrətinə sahib deyillər. İlk yüz səhifənin təmizləyici və sınayıcı funksiyası bundan ibarətdir.
Heç təsəvvür etməzdim ki, orta əsrlərdə monastır həyatı bu qədər maraqlı ola bilər. U. Eko sanki Boşxanın hər hansı bir məktubunu rəngləmiş kimi hərflərdən bir tablo yaradıb və o qədər çox orta əsr faktı əlavə edib ki, özümü artıq medievist kimi hiss etdim. Bütün bunların üstünə saysız-hesabsız qətllərin hekayəsi də ayrıca qat kimi yığılır. Mənə elə gəlir ki, U. Eko «Uliss»in müəllifindən az olmayan bir iş görüb.
Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, U. Eko, janrın tələb etdiyi kimi bütün qətllərin üstünü tamamilə açmadı. Öz “Kənarda qeydlər” - də o, tez-tez müxtəlif yozumlardan danışır və kitabın niyyətini tam açmaq istəmədiyini vurğulayır. Ümumiyyətlə, «Kənar qeydlər» bir növ «Eksantrik müəllif obrazını necə yaratmalı» adlı dərsliyə bənzəyir.
İki il öncə mən “Sənin əsərin açıqdır yoxsa qapalı” tipli mənasız suallara cavab verməkdən imtina edirdim. Bilirəm ki, bu sizin probleminizdir, mənim deyil.
U. Eko semitologiya ilə məşğul olmuş və işarələri sevmişdir. Ən barizlərindən bəhs edim. Ad haqqında o belə deyildi: qızılgül simvolik fiqur olaraq o qədər mənalarla doludur ki, demək olar ki, mənası yoxdur. Digər tərəfdən o, çox qatlı quruluşu ilə simvolikdir, bu isə romanın həm forma, həm də məzmununa işarə edir.
Daha bir simvolik fiqur – görmə əngəlli qoca Horhe.
Hamı məndən soruşur ki, niyə mənim Horhem həm görkəmdə, həm də adca elə bil Borhesin özüdür və niyə Borhesim bu qədər pisdir. Mən isə özüm bilmirəm. Mənə kitabxananı qoruyan bir kor lazımdı. Bunu uğurlu bir roman situasiyası hesab edirdim. Amma kitabxana ilə koru birləşdirəndə, necə istəsən də, nəticə Borhes olur.
Və əlbəttə ki, haqqında artıq bir kəlmə də deyə bilədiyim “dünya yanğını” da simvolikdir!
